عید قربان - جشنواره ذبح دام در کراچی

در کشورهای عربی و دیگر کشورهای مسلمان دهم ذی الحجه با نام «عید الاضحی» یا «عید قربان» شناخته می شود. در شبه قاره علاوه بر این نام ها برای این روز واژه های «عید بزرگ» یا «عید بقره» نیز به کار برده می شود. در پاکستان عموما مردم نماز عید الاضحی را در میدان های عمومی که با نام «عیدگاه» شناخته می‌شود، می‌خوانند.

«عید الأضحی» جشنواره‌ای در پاکستان

پس از تجزیه شبه قاره در سال ۱۹۴۷ میلادی، پاکستان جشنواره های کهن رایج در شبه قاره را نپذیرفت، لهذا به جزء روزهای ملی از جمله روز استقلال کشور-که فقط یک روز تعطیل رسمی است، جامعه مسلمان پاکستان اعیاد و مناسبت های دیگری به جزء «عید فطر» و «عید اضحی» برای جشن گرفتن ندارد. عیدالاضحی هم برای پاکستانی ها بیشتر از یک عید مذهبی سنتی، جشنواره دام است.

بمناسبت عید اضحی بین ۳ تا ۵ روز، در کشور تعطیل رسمی اعلام می شود. مردان، زنان و کودکان لباس‌های نو می‌پوشند تا این مناسبت را با شادی و شور جشن بگیرند. پاکستانی‌ها، روز عید قربان را با نماز عید در مساجد و عیدگاه ها آغاز می کنند. پس از نماز با آغوش باز به یکدیگر سلام می کنند و روز عید را تبریک می گویند. پس از آن به دیدار اقوام و آشنایان خود می روند. پاکستانی ها، دوستان و سایر خانواده را برای تقسیم وعده های غذایی عید دعوت می کنند. خانواده ها گوشت قربانی شده را بین دیگر خانواده‌ها، همسایه‌ها، دوستان و همچنین فقرا توزیع می‌کنند. شیرخرمای پاکستانی، دیگر دسرها به همراه غذاهای گوشتی و  باربیکیو در این روز تهیه می شود. خانواده ها و دوستان با برگزاری دورهمی ها کباب خوری به راه می اندازند. بسیاری از خانواده ها به مناطق بومی خود سفر می کنند. 

نکته حائز اهمیت بر خلاف سایر کشورهای جهان اسلام، ویژگی و مراسم اصلی عید قربان در پاکستان بازنمایی نمادین سنت حضرت ابراهیم علیه السلام یعنی ذبح چهارپایان اهلی از قبیل گاو، گوسفند، بز، بره، قوچ و نحر شتر در مقیاس وسیع و به صورت افسار گسیخته در کوچه ها و مناطق مسکونی است. با نزدیک شدن به عید قربان، بازارهای دام رونق چشمگیری پیدا می‌کنند. به لحاظ حجم خرید و دایر کردن بازار دام شهر کراچی در صدر شهرها و مناطق پاکستان قرار دارد. در این شهر صدها مرکز کوچک و بزرگ فروش دام دایر می شود. در شهر کراچی چندین روز و حتی چند هفته قبل از عید قربان، مردم آمادگی خود را برای این روز شروع می‌کنند. برای بسیاری جدای از مردان برای دیگر اعضای خانواده اعم از زنان و کودکان نیز بازدید از مراکز فروش دام کوچک و بزرگ دایر شده در شهر، یک ماجراجویی و گشت و گذار بسیار جذاب است. مردم در تمام روز و به خصوص بعد از ظهر، عصرها و شب به همراه خانواده به مراکز فروش دام می روند. در این مراکز، چهارپایان اهلی با زنگوله، پازیب، قلاده و دیگر ابزارها تزیین شده اند. دام ها با نژادهای مختلف پاکستانی و خارجی و همچنین اصلاح نژاد شده به نمایش گذاشته می شوند. حتی وزن برخی از گاوها به ۱.۵ تن می‌رسد. دام های فروشی بیش از آنکه وزن گرفته شوند، با توجه به اندازه، ظاهر، نژاد و یا هر گونه ویژگی منحصر به فرد به فروش می روند و فروشندگان و خریداران موظف به رعایت ملاک خاصی در قیمت نیستند و دام ها با توجه به خصوصیات ذکر شده به قیمت های دلخواه به خرید و فروش می رسند و حتی برای خرید برخی از آنها چند میلیون روپیه هم پرداخت می شود. بسیاری از این دام ها نامگذاری می شوند. دیدن دام ها، انتخاب دام، چانه زنی بر سر قیمت و گفتگو درباره دام ها با اقوام و آشنایان برای خانواده ها یک کار جالب است.

علاوه بر مراکز فروش دام، ده ها هزار سایبان در کوچه ها و مناطق مسکونی دایر می شود و دام های قربانی برای چند روز در آن نگه داری می شوند. این سایبان ها محل تفریحی به خصوص برای کودکان است که در تمام روز تا پاسی از شب در کنار آن جمع می شوند و بسیاری از کودکان هم با کشیدن قلاده و یوغ دام ها آن را در کوچه ها می دوانند. لذا «عید الأضحی» در پاکستان فرهنگ دیگری به خود گرفته است و به منزله یک جشنواره در این کشور محسوب می شود.

«عید الأضحی» از منظر اقتصادی در پاکستان

مطابق روزنامه های «بیزینس رکوردر»[1] و «اکسپرس تریبون»[2] پاکستان و تارنمای «عرب نیوز»[3] که به زبان انگلیسی نشر می شوند، در سال ۲۰۲۲ میلادی علیرغم افزایش تورم و قیمت بالای دام های قربانی، در این سال حدود ۳۲۹ میلیارد روپیه فعالیت اقتصادی مرتبط با قربانی عید االاضحی صورت گرفت. بر اساس تخمین اولیه انجمن دباغان پاکستان در این سال، فعالیت اقتصادی به ارزش ۳۲۵ میلیارد روپیه بابت فروش حدود ۵.۹ میلیون راس دام قربانی ایجاد شد، در حالی که چرم و پوست به دست آمده از این دام ها نیز باعث ایجاد نقدینگی به ارزش ۴ میلیارد روپیه شد.

به گفته منابع هر ساله ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش فروش دام های قربانی به ثبت می رسید که در سال ۲۰۲۲ میلادی به دلیل تورم، قیمت بالای دام، افزایش نرخ و حمل و نقل و سایر هزینه ها این رشد سالانه محقق نشد. در این سال انجمن دباغان پاکستان تخمین زد که در مجموع ۵.۹ میلیون راس دام شامل ۲ میلیون گاو، ۳ میلیون بز، ۸۰۰ هزار گوسفند و ۱۰۰ هزار شتر فروخته شده است.

در حالی که در سال ۲۰۲۱ میلادی به گفته انجمن دباغان، پاکستانی ها حدود ۹ میلیون راس دام به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار در ایام عید الاضحی قربانی کردند که نسبت به سال ۲۰۲۰ میلادی ۱ میلیارد دلار افزایش داشت. در سال ۲۰۲۰ میلادی ارزش دام های قربانی شده ۱.۵ میلیارد دلار تخمین زده شد. به گفته انجمن دباغان این افزایش چشمگیر در سال ۲۰۲۱ به دلیل محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا بود که در نتیجه آن بسیاری از پاکستانی ها نتوانستند برای ادای مناسک حج به عربستان سعودی بروند و به این ترتیب این قربانی را در کشور خود انجام دادند. به گفته برخی عید قربان ۲۰ تا ۳۰ درصد از مواد خام صنعت چرم پاکستان را تامین می کند. به گفته منابع در سال ۲۰۲۱ میلادی قصابان حدود ۲۵ میلیارد روپیه در ایام عید قربان درآمد کسب کردند. تقاضای قصابان حرفه ای و فصلی برای ذبح دام در عید به اوج خود می رسد و بسیاری از این قصابان از مناطق مختلف ایالت سِند و پنجاب برای کسب درآمد به شهر کراچی می آیند.

از طرفی در نتیجه تاکید بسیار زیاد علماء برای قربانی دام در عید الاضحی– که در حد واجب از آن یاد می‌کنند، حتی اقشار کم درآمد و فقیرنشین هم در قربانی هایی که به زبان اردو به آن «اجتماعی قربانی» گفته می شود؛ سهیم می شوند. در این موارد ممکن است یک گاو، گوسفند و غیره توسط چندین نفر خریداری شود. همچنین مدارس دینی، برخی از احزاب و گروه های مذهبی و سمن ها هم هر راس دام قربانی خود را با تعیین سهمیه می فروشند. چنانچه در نتیجه آن اقشار وسیعی از جامعه در فعالیت های اقتصادی عید قربان شامل می شوند.